سکه های «بهار آزادی» رایج ترین سکه های طلای ایران هستند و قدمت تولید آنها به نخستین سال های پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ بازمی گردد. قانون ضرب سکه ها به بانک مرکزی اجازه داد تا سکه هایی با عیار ۹۰۰ در هزار و وزن ثابت حدود ۸٫۱۳۵۹۸ گرم ضرب و عرضه کند. هدف از تولید این سکه ها فراهم کردن وسیله ای مطمئن برای سرمایه گذاری و حفظ ارزش دارایی ها بود و از همان زمان به یکی از اجزای اصلی بازار طلا و مهریه در ایران تبدیل شدن. در این مقاله از آکادمی شمسیان علاوه بر اینکه بررسی کاملی در مورد وزن سکه های بهار آزادی خواهیم داشت ناگفته هایی در مورد تمام سکه ها خواهیم گفت که قطعا بار اول است خواهید دید.
انواع سکه های بهار آزادی
بانک مرکزی ایران سکه های بهار آزادی را در اندازه های مختلف عرضه می کند تا برای انواع بودجه ها و نیازها مناسب باشند. چهار دسته اصلی عبارتند از:
سکه تمام (تمام بهار آزادی): این سکه رایج ترین و سنگین ترین نوع است. وزن آن ۸٫۱۳۳ گرم و عیارش ۲۲ یا ۹۰۰ در هزار است؛ از این وزن، حدود ۷٫۴۵ گرم طلا خالص وجود دارد.
نیم سکه: نیم سکه نیمی از وزن سکه تمام را دارد، یعنی ۴٫۰۶۶ گرم و حدود ۳٫۷۲ گرم طلای خالص، قطر این سکه ۱۹ میلی متر است.
سکه های گرمی: این سکه ها از سال ۱۳۸۹ برای پاسخ به نیاز خریداران کوچک ضرب می شوند و هر کدام وزن تقریبی ۱٫۰۱ گرم دارند. باوجود اندازه کوچک، عیار آنها همان ۲۲ است و بنابراین ۰٫۹ گرم طلای خالص دارند.
در جدول زیر می توان مقدار طلای خالص هر نوع سکه را مشاهده کرد. خریداران برای محاسبه ارزش ذاتی، وزن طلای خالص را در قیمت روز هر گرم طلا ضرب می کنند.
| طلای خالص (گرم) | قطر (میلی متر) | عیار | وزن کل (گرم) | نوع سکه |
| ~۷٫۴۵ | ۲۲ | ۲۲ عیار | ۸٫۱۳۳ | تمام بهار آزادی |
| ~۳٫۷۲ | ۱۹ | ۲۲ عیار | ۴٫۰۶۶ | نیم سکه |
| ~۱٫۸۳ | ۱۶ | ۲۲ عیار | ۲٫۰۳۳ | ربع سکه |
| ~۰٫۹۰ | ۱۳ | ۲۲ عیار | ۱٫۰۱ | سکه گرمی |
تفاوت سکه طرح قدیم و طرح جدید
سکه های بهار آزادی در دو طرح کلی «قدیم» و «جدید» (امامی) ضرب شده اند، اما اختلاف آنها فقط در شکل ظاهری و تاریخ ضرب است، نه در وزن یا عیار. سکه های طرح قدیم از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۸۶ ضرب می شدند و روی آنها نام «بسم الله الرحمن الرحیم»، سه بار کلمه «علی» و عبارت «بانک ملی ایران» دیده می شود اما سکه طرح جدید که در سال ۱۳۸۶ معرفی شد، تصویر امام خمینی را روی سکه و نمای حرم امام رضا را در پشت آن نشان می دهد و عبارت «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» روی آن نقش بسته است.
از نظر وزن، عیار و مقدار طلای خالص هیچ تفاوتی میان این دو طرح وجود ندارد . تفاوت اصلی در قیمت معمولا به دلیل اختلاف تقاضا، تاریخ ضرب و جنبه های کلکسیونی است. سکه های قدیمی تر به دلیل کمیابی یا علاقه مجموعه داران ممکن است قیمت بالاتری داشته باشند. همچنین، بازار گاهی تاریخ ضرب را ملاک قیمت قرار می دهد؛ برای کاهش اختلاف قیمت، بانک مرکزی از ۱۳۸۶ به بعد همه سکه های جدید را با تاریخ ۱۳۸۶ ضرب کرده است.
عیار طلا یعنی چه؟
عیار (کارات) شاخصی است که میزان خلوص طلا در آلیاژ را بیان می کند. طلای خالص ۲۴ عیار است و این یعنی همه ۲۴ قسمت یک آلیاژ از طلا تشکیل شده است. طلای ۲۲ عیار، که در سکه های بهار آزادی به کار می رود، حاوی ۹۱٫۶۷ درصد طلا و حدود ۸٫۳۳ درصد فلزات دیگر مانند مس و نقره است. طلاهایی که برای استفاده هستند مانند گردنبند ها، النگئ ها ، انگشتر ها و غیره عیار طلا 18 است یعنی 75 درصد از طلا خالص است.
نقش وزن و عیار در ارزش سکه
قیمت یک سکه طلا عمدتا به دو عامل بستگی دارد: وزن طلای خالص و عیار، هرچه مقدار طلای خالص بیشتر باشد، ارزش ذاتی سکه بالاتر است. بنابراین سکه تمام بهار آزادی به دلیل داشتن حدود ۷٫۴۵ گرم طلای خالص، گران تر از نیم یا ربع سکه است. عیار نیز نقش مهمی دارد؛ اگر دو سکه وزن برابری داشته باشند اما یکی عیار بالاتری داشته باشد، طلای خالص بیشتری دارد و قیمت بیشتری خواهد داشت. از آنجا که تمام انواع سکه های بانکی ایران دارای عیار ۲۲ هستند، تفاوت اصلی میان آن ها وزن است.
نقش بانک مرکزی و اهمیت سکه بانکی
طبق قانون، مسئولیت ضرب و عرضه سکه های طلا بر عهده بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران است. این نهاد با استفاده از استانداردهای دقیق وزن و عیار، سکه هایی با کیفیت یکنواخت تولید می کند. سکه هایی که توسط بانک مرکزی ضرب می شوند اصطلاحا «بانکی» نام دارند و به همراه هولوگرام یا بسته بندی مشخص عرضه می شوند. سکه های غیربانکی یا اصطلاحا دست ساز ممکن است وزن کمتر، عیار پایین تر، لبه های نامنظم یا بسته بندی نامعتبر داشته باشند و همین موضوع باعث می شود ارزش آنها کمتر باشد.
نکاتی برای خرید و تشخیص اصالت سکه
وزن کردن با ترازوی دقیق: وزن هر نوع سکه باید با استاندارد جدول بالا منطبق باشد. اختلاف قابل توجه می تواند نشانه ی تقلب یا سکه غیربانکی باشد.
بررسی لبه و نقش: سکه های بانکی لبه های صاف و یکدست و حاشیه ی یکنواخت دارند. نقش برجسته، وضوح نوشته ها و عدم وجود حفره یا خراش نشانه ی کیفیت و اصالت است.
توجه به بسته بندی و هولوگرام: سکه های جدید بانک مرکزی معمولا در بسته بندی پلمب شده با برچسب بانک عرضه می شوند. بسته بندی مخدوش یا فاقد هولوگرام می تواند نشان دهنده ی سکه غیربانکی باشد.
خرید از مراکز معتبر: بانک ها و صرافی های دارای مجوز بانک مرکزی بهترین گزینه هستند. در خرید از افراد یا فروشگاه های نا شناس، حتما سکه را وزن کرده و مشخصات آن را مطابقت دهید.
توجه به تاریخ ضرب: برخی سال ها به دلیل عرضه کمتر یا تقاضای بیشتر قیمت بالاتری دارند. اما از سال ۱۳۸۶ به بعد، بانک مرکزی تاریخ همه سکه ها را ۱۳۸۶ ثبت کرده تا تفاوت قیمت ناشی از تاریخ کاهش یابد.
نتیجه گیری
سکه بهار آزادی با وزن استاندارد ۸٫۱۳۳ گرم و عیار ۲۲، یکی از معتبرترین و پایدارترین شکل های سرمایه گذاری طلا در ایران است. دقت در وزن و عیار، پشتوانه بانک مرکزی و پذیرش گسترده در بازار باعث شده این سکه جایگاه ویژه ای در میان مردم و فعالان اقتصادی داشته باشد. تفاوت طرح های قدیم و جدید تنها ظاهری است و تأثیری بر ارزش ذاتی آن ندارد. در مجموع، سکه بهار آزادی نمادی از اعتماد، ثبات و ارزش پایدار در اقتصاد ایران به شمار می آید.
