عرضه اولیه به معنای عرضه شدن سهام یک شرکت برای اولین بار در بورس یا فرابورس است. به عبارت ساده، وقتی شرکتی بخواهد وارد بازار سرمایه شود، درصدی از سهام خود (معمولاً بین ۵ تا ۱۰ درصد) را به عنوان «عرضه اولیه» به عموم عرضه می کند. این فرصت برای سرمایه گذاران جذاب است چرا که در عرضه اولیه معمولاً قیمت سهم با قیمتی کمتر از ارزش واقعی آن تعیین می شود؛ در نتیجه کسانی که زودتر وارد می شوند، پتانسیل سود خوبی دارند. واقعیت این است که سهام عرضه اولیه به دلیل تقاضای زیاد، در اغلب موارد پس از باز شدن بازار رشد قیمتی قابل توجهی دارند. به همین دلیل عرضه های اولیه برای افراد تازه وارد نیز محبوب و سود آور تلقی می شوند. در ادامه این مقاله از آکادمی شمسیان به صورت خیلی ساده و کاربردی نحوه خرید عرضه اولیه را توضیح خواهیم داد به طوری که اگر هیچ دانش و تجربه ای هم از خرید نداشته باشید بعد از مطالعه این مقاله به راحتی عرضه اولیه بخرید.
چگونه باید عرضه اولیه بخریم؟
برای شرکت در عرضه اولیه ابتدا باید در سامانه سجام ثبت نام کنید و سپس با همان اطلاعات، در یک کارگزاری مجاز حساب باز کنید. مراحل کلی به این صورت است:
افتتاح حساب در کارگزاری: اولین گام، افتتاح حساب رایگان در یک کارگزاری مجاز است. این کار به صورت آنلاین انجام می شود. در اکثر کارگزاری ها با وارد کردن شماره موبایل، دریافت کد پیامکی و سپس تکمیل اطلاعات هویتی ( کد ملی، نام، ایمیل و… ) می توانید حساب کاربری خود را ایجاد کنید.
ثبت نام در سامانه سجام: پس از افتتاح حساب در کارگزاری، باید در سایت سجام ( سامانه جامع اطلاعات مشتریان بورس ) ثبت نام کنید. در این مرحله با کلیک روی گزینه «دریافت کد تأیید»، یک کد یک بارمصرف برای موبایل شما ارسال می شود و باید آن را وارد کنید. سپس اطلاعات هویتی، تماس، شغل، بانکی و سطح دانش مالی تان را در فرم های مربوطه تکمیل و نهایتاً تأیید کنید.
احراز هویت سجام: پس از ثبت نام در سجام، نوبت به احراز هویت می رسد. اکثر کارگزاری ها امکان احراز هویت غیرحضوری ( مثلاً از طریق ویدیو یا اپلیکیشن ) را فراهم می کنند؛ در غیر این صورت باید به دفاتر پیشخوان یا شعب کارگزاری مراجعه کنید. پس از تأیید احراز هویت سجام، بایستی با دریافت پیامک از کارگزاری، قراردادهای الکترونیکی را امضا کنید تا ثبت نام نهایی شود.
دریافت کد بورسی: در پایان مراحل بالا، کارگزاری نام کاربری و رمز عبور ورود به سامانه معاملاتی را برای شما ارسال می کند و کد بورسی ۱۰ رقمی شما نیز صادر می شود. با این کد و حساب کارگزاری فعال، می توانید معاملات خود را در بورس آغاز کنید.
گام به گام خرید عرضه اولیه در سامانه های معاملاتی
در اپلیکیشن های موبایل یا نسخه های وب کارگزاری ها معمولاً بخشی با عنوان «عرضه اولیه» وجود دارد که سرمایه گذار پس از ورود باید آن را انتخاب کند. پس از انتخاب بخش عرضه اولیه، لیستی از عرضه های فعال یا آتی نمایش داده می شود و با انتخاب نماد مورد نظر می توانید به صفحه ثبت سفارش وارد شوید.
پس از ورود به بخش عرضه اولیه، مراحل زیر را انجام دهید:
ورود در زمان عرضه: در روز و ساعت تعیین شده برای عرضه اولیه، وارد سامانه معاملاتی ( چه نسخه وب یا موبایل کارگزاری ) شوید.
جستجوی نماد: نماد عرضه اولیه را در سامانه جستجو کرده یا از فهرست عرضه های اولیه انتخاب کنید. اطلاعاتی نظیر بازه قیمت، تاریخ و حداکثر تعداد سهم قابل خرید نشان داده می شود.
ثبت سفارش: در صفحه سفارش، معمولاً دو حالت وجود دارد. روش اول این است که گزینه «درخواست خرید در سقف قیمت و با تعداد حداکثر سهمیه» را انتخاب کنید تا حداکثر سهمیه برای شما درخواست شود؛ روش دوم تعیین قیمت و حجم دلخواه به صورت دستی است. پس از وارد کردن قیمت و تعداد، دکمه ارسال را فشار دهید تا سفارش شما ثبت و در روز عرضه ارسال شود. توجه داشته باشید که قبل از ارسال نهایی، حتماً از شارژ بودن حساب معاملاتی خود مطمئن شوید. اگر مبلغ نقدینگی کافی نباشد، سامانه به طور خودکار سفارش شما را تا سقف موجودی اجرا می کند.
تفاوت خرید دستی و خودکار عرضه اولیه و نحوه فعال سازی آن
در روش خرید دستی، سرمایه گذار خود در زمان عرضه وارد سامانه معاملاتی می شود و سفارش خرید را به صورت دستی ثبت و ارسال می کند. به عبارت دیگر، شما با رفتن به بخش عرضه اولیه و انجام مراحل گفته شده ( تعیین قیمت و تعداد ) شخصاً سفارش را نهایی می کنید. این روش نیازمند حضور شما در لحظه اعلام شده از سوی ناظر بازار است و باید قبل از آن موجودی حساب را چک کنید.
روش خودکار ( آفلاین ) برای کسانی مناسب است که نمی توانند دقیقاً در ساعت اعلام شده سفارش را ثبت کنند. در این حالت، کارگزاری امکان ثبت سفارش عرضه اولیه را یک روز یا چند ساعت قبل از زمان عرضه فراهم می کند. به این صورت که شما در سیستم بورس یا اپ کارگزاری علامت می زنید که مایل به خرید آفلاین هستید و پس از تعیین تعداد و قیمت ( معمولاً سقف مجاز )، کارگزاری در موعد مقرر سفارش را برای شما ارسال می کند. مثلا در بعضی از کارگزاری ها مراحل خرید خودکار شامل کلیک روی عرضه اولیه، تیک زدن «با شرایط آفلاین موافقم» و وارد کردن تعداد سهم ( حداکثر سهمیه ) است. پس از ثبت این تنظیمات، مبلغ مربوطه از قدرت خرید شما کسر می شود و در زمان عرضه، کارگزاری سفارش را اجرا می کند.
نکته مهم اینکه در حال حاضر برخی کارگزاری ها امکان «خرید خودکار» عرضه اولیه را ارائه نمی دهند؛ یعنی تنها از طریق ثبت سفارش دستی ( آنلاین یا آفلاین توسط خود مشتری ) می توان در عرضه اولیه شرکت کرد. بنابراین قبل از زمان عرضه، در سامانه کارگزاری خود دنبال گزینه ای با عنوان خرید آفلاین عرضه اولیه یا سفارش خودکار عرضه اولیه بگردید. در صورت فعال بودن این قابلیت، می توانید با انتخاب آن و تعیین حجم مورد نظر، سفارش خود را زودتر ثبت کنید تا کارگزاری به نمایندگی از شما در زمان مناسب، خرید را انجام دهد.
نکات کلیدی: سودآوری، ریسک، محدودیت ها و شرایط عرضه های اولیه
نکته اول
عرضه های اولیه معمولاً با قیمتی کمتر از ارزش ذاتی سهام ارائه می شوند و در کوتاه مدت سود دهی قابل توجهی داشته اند. به عنوان مثال، تجربیات گذشته نشان داده که بیشتر عرضه های اولیه پس از شروع معامله با افزایش قیمت مواجه شده اند. همچنین کارشناسان بورس می گویند دامنه قیمتی عرضه اولیه طوری تعیین می شود که حداقل سودی را برای خریداران تضمین کند. با این وجود نباید فراموش کرد که سود ده بودن عرضه اولیه صد درصد قطعی نیست و به عواملی مانند شرایط بازار و میزان استقبال عموم بستگی دارد.
نکته دوم
عرضه اولیه نیز یک سهام است و مستعد نوسانات بازار می باشد. پس از عرضه اولیه، ممکن است قیمت سهم به دلیل تغییرات در تقاضا یا اخبار شرکت دچار افت شود. به علاوه، از آنجا که سرمایه گذاران برای خرید عرضه اولیه پول نقد لازم دارند، گاهی برخی سهامداران مجبور می شوند برای تأمین نقدینگی مورد نیاز، سهام قبلی خود را بفروشند؛ این موضوع می تواند باعث ایجاد فشار فروش موقت در سایر نمادها شود. بنابراین توصیه می شود قبل از شرکت در عرضه اولیه، در مورد وضعیت بنیادی شرکت و شرایط بازار تحقیق کنید تا ریسک های ممکن را به حداقل برسانید.
نکته سوم
سازمان بورس برای هر عرضه اولیه سقف سهمیه خرید تعیین می کند. به عنوان مثال، در عرضه اولیه اخیر «ولنوین» سقف تعداد سهام قابل خرید هر کد معاملاتی معادل ۲,۰۰۰ سهم بود. برای تخمین حداقل نقدینگی لازم، می توان از فرمول زیر استفاده کرد:
حداکثر تعداد سهم قابل خرید × قیمت عرضه + کارمزد معاملات.
برای نمونه، اگر دامنه قیمتی عرضه ۲,۴۲۹ تا ۲,۱۵۵ ریال و سقف خرید ۲,۰۰۰ سهم باشد، نیاز به حدود ۴.۸۷۶ میلیون ریال نقدینگی ( به علاوه کارمزد اندک معاملاتی ) خواهید داشت. با این حال به دلیل تقاضای زیاد، معمولاً هر سرمایه گذار تعداد سهم کم تری دریافت می کند و در عمل مبلغ کم تری از حساب شما کسر می شود.
نکته چهارم
برای شرکت در عرضه اولیه باید شرایط قانونی و مقررات بورسی را رعایت کنید: داشتن کد بورسی فعال که از طریق ثبت نام در سجام و کارگزاری به دست آمده است، موجودی کافی در حساب معاملاتی، و ثبت سفارش در زمان تعیین شده از سوی ناظر بازار. همچنین دامنه مجاز قیمت و سقف سفارش اعلام شده توسط بورس را باید رعایت کنید. پیش از ثبت سفارش حتماً قدرت خرید خود را شارژ کنید، زیرا در صورت ناکافی بودن وجه، سفارش شما تنها به اندازه موجودی در آن لحظه اجرا خواهد شد.
نکته پنجم
همواره از طریق منابع رسمی بورس نظیر سامانه اطلاع رسانی ناظر بازار، سایت سازمان بورس یا اخبار کارگزاری ها از زمان عرضه های اولیه آگاه شوید. عرضه های اولیه در تاریخ ها و ساعت های مشخص اجرا می شوند و اطلاع دقیق از این موارد به شما کمک می کند برنامه ریزی درستی برای خرید داشته باشید. پس از عرضه نیز با مشاهده گزارش تخصیص ( که توسط کارگزاری ارسال می شود )، متوجه می شوید چه تعداد سهم به شما تعلق گرفته است.
